สังฆทาน ประเพณีการถวายของให้พระ ตำนานความเชื่อ และผลที่ได้จากการถวาย

สังฆทาน คงจะเป็นคำที่คุ้นคู่คนไทยที่เป็นพุทธศาสนิกชนโดยทั่วไป ปรกติแล้วเมื่อพูดถึงสังฆทานคนทั่วไปมักจะนึกถึงถังสีเหลืองที่บรรจุของกินของใช้ต่างๆอาทิเช่น ธูปเทียน อาหารกระป๋อง น้ำเปล่า ชากาแฟ เครื่องดื่มบำรุงร่างกาย ของใช้ของพระสงฆ์อาทิเช่น มีดโกน ขันน้ำ และอื่นๆ และมีผ้าเหลืองที่เป็นหนึ่งในเครื่องนุ่งห่มของพระ อาทิเช่น สบง จีวร อังสะ อาจจะอย่างใดอย่างหนึ่งหรือทั้งชุดเรียกว่าไตรจีวร เพื่อเป็นเครื่องสังฆทานแล้วนำไปถวายพระสงฆ์ จากนั้นท่านก็จะให้พร แต่แท้จริงแล้วความหมายที่แท้จริงของสังฆทานนั้นเป็นอย่างไร

สังฆทาน หมายถึง การถวายทานแก่สงฆ์หรือพระทั้งคณะโดยไม่เจาะจงที่พระรูปใดรูปหนึ่ง เพราะคำว่า “สงฆ์” นั้นหมายถึงหมู่คณะ มิได้แปลว่า “พระภิกษุ”อย่างที่มักเข้าใจกัน การถวายแก่สงฆ์หรือพระทั้งคณะ เป็นบุญกิริยาที่พระพุทธองค์ทรงตรัสว่ามีอานิสงส์มาก และมีอานิสงค์มากกว่าการถวายแก่บุคคลอย่างเจาะจง แม้ท่านนั้นจะเป็นถึงอริยบุคคลก็ตาม ดังมีพุทธพจน์ว่า “เราไม่เห็นว่าของที่ให้แก่บุคคล (ปาฏิบุคลิกทาน)มีผลมากกว่าของที่ให้แก่สงฆ์ โดยปริยายใด ๆ เลย” แปลว่า ท่านเห็นวาการถวายทานแก่คณะสงฆ์นั้นย่อมมีผลมากกว่าการให้แก่บุคคลโดยเฉพาะเจาะจง

ความเข้าใจผิดในเรื่องการถวายสังฆทาน โดยทั่วไปมักเข้าใจว่าการถวายทานแก่พระภิกษุรูปใดรูปหนึ่งก็ถือว่าเป็นสังฆทานซึ่งความจริงแล้วไม่ใช่ ถ้าผู้ถวายมีเจตนาที่จะถวายพระภิกษุรูปนั้นแต่ผู้เดียว อาจจะเป็นเพราะเคารพศรัทธาในตัวท่าน หรือเหตุอื่นใด อย่างนี้เป็น  “ปาฏิบุคลิกทาน” ซึ่งปาฏิบุคลิกทานไม่ใช่สังฆทาน อานิสงค์ที่เกิดนั้นจะขึ้นอยู่กับสถานะของบุคคลผู้รับ หรือขึ้นอยู่กับคุณธรรมของผู้รับ ถ้าผู้รับมีคุณธรรมสูงเช่นเป็นอริยเจ้าขั้นพระอรหันต์ ผลก็เหมือนถวายทานแก่พระอรหันต์ หากผู้รับไม่ได้เป็นพระอริยเจ้า มีคุณเพียงแต่ผู้รักษาศีลบริสุทธิ์ ทานนั้นก็มีผลเหมือนถวายทานแก่ผู้ทรงศีล หรือแม้แต่หากผู้รับเป็นผู้ไม่มีศีล ทานนั้นก็เป็นแค่เพียงทานกับผู้ที่ทุศีลเป็นต้น

การถวายสังฆทานกับภิกษุเพียงรูปเดียวแล้วต้องการให้เป็นสังฆทาน มีวิธีการอยู่ว่า ต้องบอกให้ภิกษุผู้รับ ว่าทานนี้ต้องการให้เป็นสังฆทาน ท่านก็จะทราบแล้วผู้รับก็เป็นเหมือนตัวแทนคณะสงฆ์ ในการรับ ถ้ามีเจตนาดังนี้แล้ว ถึงแม้ว่าจะถวายแก่ภิกษุรูปเดียวก็เป็นสังฆทานได้ เพราะมีเจตนาถวายเป็นทานแก่ภิกษุโดยรวม ผู้รับเป็นเพียงผู้รับแทน ซึ่งอย่างนี้มีอานิสงค์เป็น "สังฆทาน" โดยสมบูรณ์

สิ่งของหรือวัตถุทานที่นิยมมาถวายเป็นสังฆทานนั้น ก็มักจะเป็นของที่พระสงฆ์ใช้ ในเพศบรรพชิต ไม่ว่าจะเป็นเครื่องนุ่งห่ม และบริขารต่างๆที่จำเป็น อาทิเช่นเครื่องนุงห่มก็เป็นผ้าไตรจีวร ขันน้ำ กาน้ำ ไฟแช็ค หรือไม้ขีดไฟเพื่อเอาไว้จุดธูปเทียนบูชาพระ มีดโกน และของอย่างอื่นที่จำเป็น นอกจากนั้นก็จะเป็นยารักษาโรคต่างๆ เป็นต้น

อานิสงค์ของการถวายสังฆทานตั้งแต่ครั้งพุทธกาล พระพุทธองค์ทรงยกย่องว่าการให้ทานแก่คณะสงฆ์ หรือ สังฆทานนั้นมีอานิสงค์สูง อานิสงค์หมายถึงผลประโยชน์และความสุขที่ผู้ถวายนั้นจะได้รับผลนั้นในอนาคตกาลเบื้องหน้า ซึ่งผลนั้นก็ให้ผลทั้งที่ทำให้ได้ดีมีสุขผลบุญกุศลของสังฆทานนั้น สังฆทานจึงเป็นพิธีกรรมที่อยู่คู่กับพระพุทธศาสนา และเหล่าพุทธศาสนิกชนนิยมทำกันในวันสำคัญเช่นวันเกิด หรือวันสำคัญทางพระพุทธศาสนาเพราะนอกจากจะได้ผลทางกิจกรรมที่ทำแล้วเป็นทำให้จิตใจของผู้ถวายเป็นกุศลแล้วยังได้ผลที่ดีไปในอนาคตอีกด้วย