บุญกิริยาวัตถุ ๑๐ ที่ตั้งแห่งกุศลทั้งปวง

บุญ หมายถึง ความสุข คือประโยชน์อันหนึ่งที่เป็นพลังงานที่จะให้ผลกับผู้ที่ทำบุญนั้นให้ได้รับความสุขความเสร็จสมหวังในด้านต่างๆ เมื่อทำขึ้นแล้วในปัจจุบันก็จะให้ผลไปในอนาคตกาล ซึ่งอาจจะเป็นปัจจุบันชาติ หรือในชาติๆต่อไป ก็สุดแล้วแต่การให้ผลของกรรมของแต่ละคน ซึ่งองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าท่านทรงแนะนำให้พุทธศาสนนิกชนควรทำไว้

บุญนั้นมีลักษณะและองค์ประกอบดังนี้

1.มีเจตนาที่ดีเป็นกุศลเป็นประโยชน์ต่อผู้อื่น ต่อสาธารณะ หรือต่อตัวเองในทางได้ดีมีสุขได้รับประโยชน์ อาทิเช่นตั้งใจจะช่วยเหลือเงินทองแก่คนที่ได้รับความลำบาก หรือตั้งใจจะสร้างศาลาเพื่อให้คนได้อาศัยพักพิง หรือตั้งใจจะนั่งสมาธิหรือปฏิบัติธรรมเพื่อให้จิตใจตัวเองสงบเป็นสุข เป็นต้น คือมีเจตนาที่ดีบริสุทธิ์ด้วยเจตนานั้นจริงๆ ไม่มีสิ่งใดเคลือบแฝง

2.ขณะที่ทำมีความเต็มใจ และตั้งใจการกระทำบุญนั้น เช่นเต็มใจบริจาคเงินนั้น หรือมีความตั้งใจที่จะนั่งสมาธิภาวนาเพื่อให้ตัวเองได้รับผลจากการปฏิบัตินั้น

3.เมื่อทำไปแล้วมีความสุข หรือพอใจหรือยินดีในผลของการกระทำนั้น เช่นเมื่อให้เงินช่วยเขาแล้วก็รู้สึกพอใจยินดีไม่เสียดาย ไม่คิดจะเอาคืนหรือหวังผลอย่างอื่นจากการให้นั้น หรือหากเป็นการปฏิบัติธรรมแล้วก็พอใจในผลการปฏิบัติของตัวเอง เมื่อนึกถึงการกระทำนั้นเมื่อไหร่ก็มีความพอใจเสมอ

หากการทำบุญนั้นเข้าองค์ประกอบสามข้อดังนี้แล้ว ผลของบุญนั้นจะเต็มที่และบริบูรณ์และสมบูรณ์ยิ่ง

บุญกิริยาวัตถุ ๑๐ ประการ คือ สิ่งอันเป็นที่ตั้งแห่งการทำบุญ หรือการแยกประเภทของการทำบุญเป็นประเภทต่างๆนั่นเองอันประกอบด้วย

๑. ทานมัย บุญสำเร็จได้ด้วยการบริจาคทาน คือการยอมเสียสละทรัพย์สิน สิ่งของ เงินทอง ตลอดจนกำลังกาย สติปัญญา ความรู้ความสามารถ เพื่อให้เกิดประโยชน์แก่ผู้อื่นโดยส่วนรวม รวมถึงการยอมละกิเลสที่เป็น โลภะ โทสะ โมหะ ที่เป็นสิ่งที่เกาะกุมจิตใจออก จนถึงการสละอวัยวะ เลือดเนื้อ หรือชีวิตอันเป็นสิ่งมีค่าที่สุดเพื่อประโยชน์ในด้านต่างๆด้วย

๒. สีลมัย บุญสำเร็จได้ด้วยการรักษาศีล คือการตั้งใจรักษาศีล และการปฏิบัติตนไม่ให้ละเมิดศีล ศีลคือข้อปฏิบัติที่ให้เกิดความปรกติสุข การละเมิดศีลคือการนำพาความไม่ปรกติให้เกิดขึ้นกับตัวเองและผู้อื่น
ถ้าเป็นปุถุชนคนธรรมดา ก็จะต้องมีศีล ๕ ให้ครบสมบูรณ์จึงจะเกิดความปรกติและผาสุขได้อันประกอบด้วย
ศีลข้อ ๑ การงดเว้นการการฆ่าและปทุษร้ายตัวเองและผู้อื่นด้วยประการทั้งปวง
ศีลข้อ ๒ การงดเว้นการลักทรัพย์หรือการหาทรัพย์มาด้วยการไม่ชอบทั้งปวงเช่นการคดโกง เบียดเบียนเป็นต้น
ศีลข้อ ๓ การงดเว้นจากการแย่งความรักคู่ครองคนอื่น เช่นแย่งสามี ภริยาคนอื่น หรือแย่งคนที่เขารักมาเป็นต้น
ศีลข้อ ๔ การงดเว้นจากการพูดเท็จ พูดไม่จริง การใช้คำพูดเพื่อล่อลวงผู้อื่นเพื่อให้เขาเสียประโยชน์ ตลอดจนการพูดที่ทำให้ผู้อื่นได้รับผลร้ายจากคำพูดนั้น
ศีลข้อ ๕ การงดเว้นจากการดื่มสุราเมรัย ของมึนเมาทำให้ตัวเองขาดสติสัมปชัญญะเป็นต้น

โดยจะเป็นการรักษาศีล ๕ หรือศีล ๘ ของอุบาสกอุบาสิกา ศีล ๑๐ ของสามเณร หรือ ๒๒๗ ข้อของพระภิกษุ เพื่อเป็นไปในการรักษากาย วาจา และใจ ให้เป็นปรกติ บริสุทธิ์สะอาด ก็ถือเป็นบุญในสีลมัยนี้ทั้งสิ้น

๓. ภาวนามัย บุญสำเร็จได้ด้วยการภาวนา คือการอบรมจิตใจ โดยการนั่งสมาธิภาวนา หรือการพิจารณาข้อธรรมต่างๆตามคำสอนขององคืสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพื่อเป็นไปในการพัฒนาจิตใจให้สูงขึ้นตามลำดับ จากขั้นต้น จนไปถึงขั้นสูงสุด

๔.อปจายนมัย บุญสำเร็จได้ด้วยการประพฤติอ่อนน้อมถ่อมตนต่อผู้ใหญ่ คือการให้ความเคารพ ผู้ที่มีคุณมากกว่า ผู้มีคุณ มี ๓ ประการคือ
๑.วัยวุฒิ ได้แก่ผู้ที่มีอายุมากกว่าเช่นพ่อแม่ ญาติพี่ น้อง ลุงป้านาอา หรือผู้สูงอายุ
๒.คุณวุฒิ ได้แก่ผู้ที่มีคุณบัติ อาทิเช่น ครูบาอาจารย์ พระภิกษุสงฆ์ ผู้ทรงศีล ผู้ทรงคุณธรรมในด้านต่างๆเช่น พระเกจิอาจารย์เป็นต้น
๓.ชาติวุฒิ ผู้มีคุณทางด้านเชื้อชาติ เช่น พระมหากษัตริย์เป็นต้น


๕. เวยยาวัจจมัย บุญสำเร็จได้ด้วยการขวนขวายในกิจการที่ชอบ คือการที่ทำตนเป็นคนดำเนินการเพื่อประโยชน์ให้กับผู้อื่นหรือต่อสาธารณะกุศล อาทิเช่นชักชวนคนให้ร่วมบุญช่วยเหลือคน หรือเป็นเจ้าภาพเป็นคนดำเนินเรื่องในการสร้างศาลาเพื่อใช้ประโยชน์ต่อสาธารณะ หรือชักชวนคนให้เข้าวัดทำบุญ หรือแม้แต่เขาจะไปทำบุญกันขนของช่วยก็จัดเป็นเวยยาวัจจมัยนี้

๖.ปัตติทานมัย บุญสำเร็จได้ด้วยการให้ส่วนบุญ คือเมื่อทำบุญใดๆแล้ว ก็อุทิศบุญกุศลนั้นให้กับผู้อื่น หรือเรียกว่าการแผ่บุญ  โดยการบอกกล่าวหลังทำบุญแล้วให้คนอื่นมาร่วมยินดีในบุญที่เราทำด้วย

๗.ปัตตานุโมทนามัย บุญสำเร็จได้ด้วยการอนุโมทนา คือ การได้ร่วมยินดีเมื่อเห็นคนอื่นทำบุญ หรือมีผู้ทำบุญแล้วมาบอกก็ร่วมยินดีกับเขา หากมีเจตนายินดีด้วยก็สำเร็จเป็นปัตตานุโมทนามัยแล้ว ไม่ว่าจะกล่าวคำว่า สาธุ หรือไม่ก็ตาม

๘.ธัมมัสสวนมัย บุญสำเร็จได้ด้วยการฟังธรรม คือการฟังธรรม หรือพระธรรม ซึ่งเป็นสิ่งที่เกิดจากคำสอนของพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าที่พระองค์ได้ทรงจำแนกสั่งสอนผู้คนทั้งหลายในครั้งพุทธกาล จนทำให้ผู้ที่น้อมเข้าไปฟังแล้วน้อมนำเข้ามาสู่ตัวเอง จนได้พิจารณาหรือได้เจริญจิตหรือปฏิบัติจนสำเร็จเป็นพระอริยะบุคคลมาแล้วมากมาย โดยพระธรรมนี้ได้ถูกบันทึกสืบต่อกันมายาวนานจนถึงปัจจุบัน การน้อมนำตัวเองเข้าไปฟังธรรมจึงเป็นการนำหลักหรือข้อคิดต่างเข้าสู่จิตใจตัวเอง เพื่อการสร้างสติปัญญาที่ดี และเป็นหนทางแห่งการปฏิบัติธรรมเพื่อความเจริญก้าวหน้าของจิตใจต่อไป

๙.ธัมมเทสนามัย บุญสำเร็จด้วยการแสดงธรรม คือ ข้อนี้เป็นบุญของผู้ที่เจริญทางจิตแล้วหรือได้ปฏิบัติคุณธรรมทางจิตจนรู้แจ้งแล้วตามคำสอนของพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า เช่นพระอริยเจ้าในขั้นต่างๆ และนำข้อธรรมนั้นมาจำแนกสั่งสอน หรือแสดงให้แก่ผู้คนได้รู้ได้ทราบถึงรายละเอียดและข้อเท็จจริงสิ่งนั้น นี้เป็นอย่างหนึ่ง อีกอย่างหนึ่งคือพระสงฆ์แม้ว่ายังไม่บำเพ็ญให้สำเร็จเป็นพระอริยเจ้าแต่ก็ทรงศีลบริสุทธิ์ มีจริยวัตรงดงามแสดงธรรมตามที่พระพุทธองค์ได้ทรงแสดงไว้หรือที่เรียกว่าเทศน์ ก็เป็นธะมมเทสนามัย อีกอย่างหนึ่งคือแม้เป็นเพศฆวาส หากได้เป็นผู้มีศีลครบถ้วนและปฏิบัติตนถูกต้องตามหลักคำสอนของพระบรมศาสดาแล้วก็สามารถนำข้อธรรมทั้งหลายมาแสดงให้กับผู้อื่นได้เป็นต้น

๑๐.ทิฏฐชุกัมม์ บุญสำเร็จได้ด้วยการทำความเห็นให้ตรงถูกต้อง เป็นสัมมาทิฐิ ตามหลักตามสอนขององค์สมด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า อาทิเช่น ทำความเห็นให้ถูกต้องเรื่องผลของบุญบาปว่ามีจริง ให้ผลจริง ทำความเห็นของตัวเองว่าควรจะเป็นคนดีทำแต่ความดี และละเว้นความชั่วทั้งปวง หรือ ทำความเห็นตัวตัวเองให้เชื่อว่าการรักษาศีล เป็นเรื่องที่ดีควรทำอย่างนี้ก็ถือเป็น ทิฏฐชุกัมม์


บุญกิริยาวัตถุทั้ง ๑๐ นี้หากผู้ใดขนขวายทำด้วยจิตที่เที่ยงตรงแล้วย่อมเกิดผลในทางประโยชน์และความสุขกับตัวเองยิ่งดังที่พระพุทธองค์ได้ทรงตรัสแนะนำไว้ว่า "พึงสั่งสมบุญ ทั้งหลาย อันจะนำความสุขมาให้" ย่อมเป็นสิ่งที่นำพามาซึ่งประโยชน์และความสุขให้กับผู้ปฏิบัติทุกคน ขออนุโมทนา